Schizofrenie

Wat is schizofrenie in het kort?

• Schizofrenie is een ernstige psychiatrische aandoening waarbij iemand langdurig het contact met de realiteit verliest en is afgevlakt.
• Het verlies van realiteit wordt veroorzaakt door psychoses.
• Een psychose is een periode waarin iemand wanen, hallucinaties, verwarde spraak of verwarde motoriek heeft.
• Iemand hoort dan bijvoorbeeld stemmen in z'n hoofd, heeft waanbeelden, paranoïde gedachtes, of beweegt vreemd. Dit leidt tot angstig, vreemd en soms gevaarlijk gedrag.
• Een psychose op zichzelf kan eenmalig en kort voorkomen, maar bij schizofrenie zijn psychoses langdurig aanwezig.
• Bij schizofrenie is er naast psychoses vaak sprake van affectieve vervlakking en initiatiefverlies.
• Schizofrenie wordt vaak verward met een 'gespleten persoonlijkheid'.
  • Mensen met schizofrenie hebben echter géén meerdere, gespleten, persoonlijkheden
  • Dat wordt namelijk een Dissociatieve Identiteitsstoornis (DIS) genoemd, vroeger ook wel Meervoudige Persoonlijkheidsstoornis (MPS)

Wat is schizofrenie?

Schizofrenie is een ernstige psychiatrische aandoening waarbij iemand langdurig het contact met de realiteit verliest, en waarbij de persoon is afgevlakt. Er is sprake van psychoses, beperkingen in het cognitieve functioneren, initiatiefverlies en sociale terugtrekking. Hierdoor functioneert de persoon duidelijk minder op het gebied van werk, studie, persoonlijke relaties, wonen of zelfverzorging. Psychoses komen niet alleen voor bij schizofrenie, en kunnen ook een verschijnsel zijn bij andere psychische stoornissen.

Wat zijn positieve en negatieve symptomen?

Schizofrenie bestaat uit positieve en negatieve symptomen. Positieve symptomen bij schizofrenie zijn verschijnselen die erbij zijn gekomen en aanwezig zijn, terwijl dit voorheen niet zo was. Negatieve symptomen verwijzen naar de afwezigheid of vervlakking van bepaalde gedragingen of emoties, terwijl die er voorheen wel waren.

Positieve symptomen zijn de psychoses. Een psychose is een periode waarin iemand wanen, hallucinaties, verwarde spraak of verwarde motoriek heeft. Door wanen en hallucinaties verliest iemand het contact met de realiteit.

Wanen zijn denkbeelden of overtuigingen die niet op waarheid berusten, maar waar iemand niet vanaf te brengen is. Voorbeelden zijn: grootheidswaan (denken zeer bijzondere gaven te hebben, rijk of machtig te zijn), achtervolgingswaan (denken achtervolgd te worden), godsdienstwaan (denken Jezus te zijn) of betrekkingswaan (denken dat gebaren, signalen of opmerkingen uit de omgeving gericht zijn aan betrokkene).

Hallucinaties zijn zintuiglijke waarnemingen van dingen die er in werkelijkheid niet zijn. Iemand hoort bijvoorbeeld stemmen of ziet vreemde beelden. De waarnemingen zijn voor de betrokkene levendig en helder, en daarmee levensecht.

Tijdens een psychose kan er niet alleen sprake zijn van wanen en hallucinaties, maar ook van onsamenhangende spraak, vreemde motoriek, of ‘katatoon gedrag’. Dit kan verschillende vormen aannemen. Voorbeelden zijn: lang stilstaan in een ongewone houding, niet meer praten, het herhalen van eigenaardige en doelloze bewegingen of het ongevraagd herhalen van wat anderen zeggen en doen.

Bij schizofrenie is er naast de positieve symptomen (psychoses) vaak sprake van negatieve symptomen. Waar iemand voorheen initiatief toonde of emotionele expressie, is er nu sprake van affectieve vervlakking en initiatiefverlies. Er is sprake van afgevlakte gevoelens, weinig energie, nergens zin in hebben, niets meer ondernemen en zich terugtrekken uit sociale situaties. Hij of zij kan bijvoorbeeld lang stil zitten, weinig praten, en ervaart geen plezier meer. Daarnaast toont iemand  weinig expressie in het gezicht, in het oogcontact, is er weinig intonatie tijdens het spreken, en is er een vermindering in bewegingen van handen, hoofd en gezicht.

Wat zijn de gevolgen van schizofrenie?

Schizofrenie brengt aanzienlijke problemen met zich mee voor het sociale en beroepsmatige functioneren. Het afmaken van een opleiding en het behouden van een baan worden vaak gehinderd door initiatiefverlies of andere uitingen van de stoornis.

Meer dan de helft van de mensen met schizofrenie heeft geen vaste partner. Slechts 10% heeft een baan. Ze verblijven vaak langdurig in een psychiatrische instelling of wonen in een beschermde woonvorm. Twee jaar na het begin van de stoornis zijn twee van de tien patiënten dakloos geraakt. Ongeveer 20% doet op enig moment in zijn leven een zelfmoordpoging, en ongeveer 6% overlijdt daadwerkelijk door suïcide.

Mensen met een ernstige psychiatrische stoornis zoals schizofrenie lopen een aanzienlijk grotere kans om slachtoffer te worden van een misdrijf, zowel geweldsmisdrijven als misdrijven zonder geweld. Omgekeerd is schizofrenie ook wel in verband gebracht met een hoger percentage gewelddaden, hoewel de oorzaak hiervan met name ligt in hogere percentages drugsgebruik.

Wat is de oorzaak van schizofrenie?

De oorzaak van schizofrenie is vaak een combinatie van erfelijke, psychische, sociale en omgevingsfactoren. De gevoeligheid voor een psychose wordt bijvoorbeeld bepaald door je weerbaarheid, kwetsbaarheid en coping met stress, in combinatie met allerlei beschermende en belastende omgevingsfactoren.

Omgevingsfactoren zijn bijvoorbeeld teveel prikkels, (hevige) stress, traumatische ervaringen, drugs of medicijngebruik. Ook erfelijkheid speelt een rol. Bij mensen met een familiegeschiedenis van schizofrenie, die een voorbijgaande psychose krijgen, wordt in 20–40% van de gevallen een jaar later de diagnose schizofrenie gesteld. Ook komt de stoornis vaker voor bij mensen die angstig, emotioneel of gevoelig zijn, of een geremde persoonlijkheid hebben.

Hersenen 

De neurotransmitter dopamine lijkt een belangrijke rol te spelen bij het ontstaan en beloop van een psychose. Tijdens een psychose is er een te grote aanmaak van dopamine, een stofje dat wordt aangemaakt als we genot, blijdschap en motivatie ervaren. Door een teveel van dopamine wordt de signaaloverdracht in de hersenen verstoord, waardoor iemand wanen of hallucinaties kan ervaren. Stoffen als alcohol, drugs en medicijnen hebben ook invloed op neurotransmitters als dopamine. Deze kunnen de werking beïnvloeden, met alle gevolgen van dien.

Hoe vaak komt schizofrenie voor?

Tot 1% van de mensen krijgt ooit in hun leven de diagnose schizofrenie. De stoornis begint meestal in de adolescentie of jongvolwassenheid (16-35 jaar). De gemiddelde leeftijd ligt bij mannen rond de 20 jaar. Bij vrouwen is er meer variatie in de beginleeftijd. De helft van de vrouwen is ouder dan 30 jaar als de stoornis begint. Schizofrenie komt iets vaker voor bij mannen dan bij vrouwen.

Bepaalde bevolkingsgroepen hebben meer kans op het ontwikkelen van schizofrenie, met name migranten uit Suriname en de Antillen. De stoornis komt in Nederland het vaakst voor bij Marokkaanse mannen. Zij hebben vier keer meer kans om de diagnose te krijgen dan autochtonen. Turkse migranten en Marokkaanse vrouwen hebben geen verhoogd risico. Waarom dat zo is, is niet bekend.

Hoe wordt schizofrenie behandeld?

Schizofrenie is een chronische stoornis, en kan niet worden genezen. Wel kan schizofrenie goed behandeld worden. Voor het behandelen van schizofrenie is de hulp van een professional nodig. Een psychiater is hoofdverantwoordelijk, maar ook andere professionals kunnen erbij betrokken zijn. Denk aan de huisarts, arts-assistent of een sociaal psychiatrisch (GGZ)verpleegkundige. Zij maken (samen met de betrokken familie, ouders) een behandelplan, waarin wordt vastgelegd hoe de behandeling eruit komt te zien en wie hierbij welke rol vervult.

Antipsychotica

Behandelingen zijn gericht op korte of langetermijneffecten van schizofrenie. Op korte termijn gaat dit om het voorkomen of bestrijden van de psychotische verschijnselen. Wanen en hallucinaties kunnen behandeld worden met medicijnen, met name antipsychotica. De medicijnen werken effectief als symptomenbestrijder, maar bieden geen genezing. Voor de behandeling van negatieve symptomen zijn deze middelen minder effectief.

Psychologische behandeling

Op lange termijn wordt bekeken hoe psychoses in de toekomst voorkomen kunnen worden, en hoe iemand een zo normaal mogelijk leven kan leiden. Dit kan door middel van psychologische behandeling. Er bestaan verschillende psychologische behandelingen van schizofrenie, zoals cognitieve gedragstherapie, psycho-educatie (uitleg over de ziekte) en gezinsinterventies. Hierbij leert iemand omgaan met de stoornis waarbij regelmaat en vermijden van stress en teveel prikkels belangrijk zijn, en leert iemand de signalen dat het niet goed gaat herkennen.

Klinische behandeling

Soms is het noodzakelijk iemand op te nemen in een psychiatrische instelling, of op een psychiatrische afdeling van een algemeen ziekenhuis. Een opname in een psychiatrisch ziekenhuis is nodig als de betrokkene geobserveerd moet worden, in de eigen omgeving niet meer tot rust kan komen, te angstig is of een gevaar vormt voor zichzelf of de omgeving.

Thuis begeleiding door (F)ACT-team

Wie thuis intensieve begeleiding nodig heeft, kan hulp krijgen van het FACT-team ((Flexible) Assertive Community Treatment), Het (F)ACT-team komt bij mensen thuis die kampen met een psychiatrische stoornis en heel veel zorg nodig hebben, maar dit zelf niet vragen of geen binding hebben met de zorg. Dit kan leiden tot herhaalde opnames of maatschappelijk verval. Ook de groep die dakloos is of dreigt te worden, is bij deze zorgorganisatie gebaat.

De ‘F’ in (F)ACT staat voor ‘flexibel’ en slaat op de variatie in de hoeveelheid ondersteuning die wordt geboden. ‘Assertive’ is te vertalen als: de zorg wordt ‘outreachend’ aangeboden, dat wil zeggen: de hulpverleners verlaten hun eigen instelling en trekken er op uit. Met ‘Community’ wordt bedoeld: in de wijk, op straat, of thuis. Tot slot staat ‘Treatment’ voor begeleiding, behandeling en ondersteuning bij het herstelproces.

Het (F)ACT-team bestaat meestal uit de volgende specialisten:

• Een ambulant psychiatrisch verpleegkundige;
• Een trajectbegeleider;
• Een woonbegeleider;
• Een maatschappelijk werker;
• Een psychiater;
• Een ervaringsdeskundige;
• Een sociaal psychiatrisch verpleegkundige;
• Een verslavingsdeskundige.

Let op: behandeling van deze specifieke problematiek is niet mogelijk bij Psycholoog.nl. We adviseren je om hiervoor contact op te nemen met jouw huisarts.

Hoe wordt schizofrenie beschreven in de DSM-5?

Volgens de DSM-5 is er sprake van schizofrenie als er:

• Twee (of meer) van de volgende symptomen gedurende een maand een groot deel van de tijd aanwezig zijn. Minstens één daarvan moet (1), (2) of (3) zijn:
  (1) Wanen
  (2) Hallucinaties
  (3) Gedesorganiseerd spreken (bijvoorbeeld frequente ontsporing of incoherentie)
  (4) Ernstig chaotisch of katatoon gedrag
  (5) Negatieve symptomen (affectieve vervlakking of initiatiefverlies)

• Daarnaast functioneert de persoon sinds het begin van de stoornis duidelijk minder goed op verschillende gebieden, zoals werk, persoonlijke relaties of zelfverzorging.
• Symptomen moeten minimaal zes maanden ononderbroken aanwezig zijn. In deze periode van zes maanden is minimaal één maand sprake van actieve hallucinaties, onsamenhangende spraak en/of negatieve symptomen.
• De stoornis kan niet worden toegeschreven aan een lichamelijke ziekte, een andere psychische aandoening (zoals een schizoaffectieve stoornis, biplolaire-stemmingsstoornis of depressieve stoornis), of het gebruik van middelen, zoals drugs of geneesmiddelen.

Hoe zit het precies met stoornissen beschreven in de DSM-5?

Wanneer jij verzekerde zorg krijgt (zorg die valt onder de basisverzekering) is een van de voorwaarden dat er een stoornis wordt vastgesteld. Alleen dan kan de zorg vergoed worden vanuit de basisverzekering. Alle psychiatrische stoornissen zijn verzameld in de DSM-5. De DSM-5 is het handboek voor de classificatie van psychische stoornissen.  

Een belangrijke kanttekening om bij de DSM-5 te maken is dat de stoornissen die hierin vermeld staan geen diagnoses zijn. De stoornis wordt beschreven aan de hand van een lijstje met symptomen. Voldoe je hieraan, dan 'heb' je deze stoornis. De stoornis of het label zegt alleen niets over hoe het komt dat je deze klachten ervaart. Het geeft geen verklaring.  

Voldoe jij aan de kenmerken van een stoornis? Dan is die stoornis dus niet de reden dat je klachten hebt, maar slechts een beschrijving van jouw klachten. Wat dan het doel is van het gebruik van de DSM? Het helpt om klachten in duidelijk afgebakende categorieën te kunnen plaatsen. Zo weten we met elkaar iets beter waar we over spreken en hoe we klachten willen behandelen. 

Wil jij meer lezen over de DSM-5 en hoe Psycholoog.nl hiermee omgaat? Klik dan hier.