Schulden

Wat zijn schulden in het kort?

• Schulden ontstaan wanneer je niet aan je financiële verplichtingen voldoet, vaak uit gebrek aan geld.
• Van de Nederlandse huishoudens had in 2015:
  • 45% moeite rond te komen
  • 40% een betalingsachterstand
  • 20% geen spaargeld
• In 2015 waren de belangrijkste redenen voor financiële problemen:
  • Te hoge lasten
  • Daling van het inkomen
  • Te hoge zorgkosten
• 1 op de 10 mensen met forse schulden meldt zich aan bij schuldhulpverlening. In 2013 waren dat 89.000 mensen.
• Schulden en financiële problemen kunnen leiden tot psychische klachten.
• Het hebben van overzicht, inzicht en plannen zijn belangrijke vaardigheden om schulden op orde te krijgen.

Wat zijn schulden?

Schulden ontstaan wanneer je niet aan je financiële verplichtingen voldoet. Een schuld is een vordering van een geldeiser: hij of zij krijgt nog geld van je. Vaak ontstaan schulden door gebrek aan geld. Je uitgaven zijn groter dan je inkomsten, waardoor je schulden toenemen.

Ongeveer 10% van de huishoudens in Nederland heeft een inkomen dat lager ligt dan bijstandsniveau. Dit inkomen is voor een alleenstaande  € 990,- en loopt op tot € 1.680,- per maand voor een paar met een kind. Bij een laag inkomen is het risico op schulden automatisch groter. Echter is het zo dat ook mensen met hoge inkomens schulden kunnen hebben. Het gaat er om of je uitgaven groter zijn dan je inkomsten.

Maar liefst 1 op de 5 huishoudens heeft geen spaargeld. Het Nibud heeft berekend dat een alleenstaande minstens 3.550 euro achter de hand moet hebben. Voor een echtpaar is dat 4.000 euro en voor een gezin met twee kinderen 5.000 euro. Wanneer je koelkast of wasmachine stuk gaat, heb je iets extra’s om dat op te lossen. Heb je dat niet, kun je al gauw schulden krijgen wanneer er iets groots in huis vervangen moet worden.

Het aantal huishoudens met een problematische schuld stijgt. Maar liefst 1 op de 6 huishoudens heeft problematische schulden of loopt risico dit te krijgen. Een problematische schuld is een schuld die niet binnen 3 jaar afgelost kan worden.

Wat zijn oorzaken van schulden?

Schulden kunnen op verschillende manieren ontstaan. Soms gebeurt er iets waardoor je opeens in de schulden belandt. Dit kan heel snel gaan, zonder dat je er veel aan kunt doen. Denk aan ziekte, overlijden, oplichting of werkloosheid, waardoor er minder inkomsten of juist meer uitgaven zijn.

Er zijn verschillende oorzaken van schulden:

• Teveel geld uitgeven: Ondanks voldoende inkomsten, geef je meer geld uit dan je elke maand binnenkrijgt. Dit leidt tot tekorten in je budget.
• Aanpassing: Door een verandering in je leven, verandert ook je financiële situatie. Bijvoorbeeld door werkloosheid, ziekte, overlijden, een ongeluk of een scheiding kunnen de kosten behoorlijk oplopen, bij achterblijvende inkomsten. Het aanpassen aan deze nieuwe situatie levert problemen op.
• Compensatie: Wanneer je last hebt van psychische klachten of een laag zelfbeeld hebt, kun je die gaan compenseren door mooie dingen te kopen. Door mooie kleding te kopen of die mooie auto, voel je je (tijdelijk) beter.
• Overleven: Als je al dieper in de financiële problemen zit, moet je geld lenen om te kunnen voorzien in de basisbehoeften, je moet overleven.
• Gedrag: Je komt niet uit met je geld vanwege nonchalant gedrag, overschatting van je budget, of door een verslaving.

Hoe leiden schulden tot psychische klachten?

Schulden kunnen leiden tot psychische klachten. Als deze klachten te overweldigend worden, is het verstandig om hulp te zoeken. Zeker omdat psychische klachten de geldproblemen kunnen verergeren. Doordat een geldtekort je denken helemaal in beslag neemt, raakt je brein overbelast en daardoor traag. Dit is te vergelijken met een nacht niet slapen. Hierdoor kun je situaties minder gaan overzien, en misschien nog meer verkeerde financiële keuzes gaan maken. Je kiest eerder voor kortetermijnoplossingen, zoals het vullen van gaten met gaten, die het tekort juist vergroten door boetes of extra kosten. Zo veroorzaakt armoede dat je nóg armer wordt. Iemand in schulden of met geldgebrek is niet meer wilskrachtig, hij heeft niet meer het vermogen om iets te willen en die wil ook uit te voeren.

Schulden kunnen dus leiden tot psychische klachten, maar andersom is het net zo waar: sommige mensen komen in de schulden vanwége hun psychische klacht. Ze geven bijvoorbeeld al hun geld uit tijdens een manische periode. Een financieel probleem kan ook een gevolg van een ander psychosociaal probleem. Het heeft zowel te maken met je eigen gevoelens en gedachten als met sociale omstandigheden.

Mensen met een laag inkomen (22%) rapporteren vaker psychische klachten dan mensen met een hoog inkomen (10%). Toch hoef je niet bang te zijn dat een laag inkomen tot psychische klachten leidt. Er zijn genoeg mensen met een laag inkomen die heel tevreden en gelukkig zijn.

Een belangrijke factor voor het wel of niet ontwikkelen van psychische klachten is je draagkracht. Als je één van de situaties herkent neemt de kans toe dat je (stress)klachten gaat ervaren:

• Je financiële probleem is groter dan je aankan. De weegschaal zakt te ver door naar negatief.
• Er is geen uitzicht op verbetering op langere termijn.
• Alles wat je probeert werkt tegen je. Je probeert bijvoorbeeld te overleggen met een schuldeiser. Je raakt in discussie en de problemen worden alleen maar groter.
• Het helpt niet om te praten over je financiële probleem. Je vrienden of familieleden begrijpen je niet of je kunt je gevoelens moeilijk onder woorden brengen.
• Je (mentale) conditie is niet goed. Naast geldzorgen heb je stress op je werk, een ziekte of je slaapt slecht. Daardoor mis je een telefoontje en geef je per ongeluk teveel geld uit.
• De problemen zijn niet op te lossen met hulp (bijvoorbeeld emotionele steun van vrienden, een weekend je hoofd leeg maken, financiële steun van familie)

Schulden kunnen allerlei gevolgen hebben: verlies van zelfvertrouwen of verlies van vrienden. Schulden kunnen je hele persoon raken: je verstand, gevoel, wil, je lichamelijke conditie, je passie, je financiën en je sociale leven. Het enige wat je nog wil, is overleven. Aan de andere kant kan nieuw perspectief in financiën of een ander vlak in je leven, weer een positieve invloed op de andere gebieden in je leven hebben.

Een laag inkomen of schulden hebben ook invloed op kinderen. Kinderen van ouders met een laag inkomen:

• Sporten minder;
• Volgen minder vaak muziekles;
• Gaan minder vaak een dagje uit;
• Nodigen minder vaak vriendjes of vriendinnetjes uit;
• Gaan minder vaak op schoolreis.

Je kunt je voorstellen dat bovenstaande situaties kunnen leiden tot psychische klachten. Je voelt je als kind bijvoorbeeld afhankelijk, angstig of ongelukkig. Misschien speelt eenzaamheid een rol omdat je minder betrokken bent bij verenigingen. Als je je hiervoor schaamt, is de kans groter dat je het niet bespreekt met anderen. Je vraagt geen geld aan je ouders en je bespreekt geen geldzaken met vriendjes of vriendinnetjes. Zo’n vermijdende manier het omgaan met financiële problemen kan weer lijden tot psychische problemen.

Hoe zoek je hulp voor schulden?

Als je schulden hebt, kan het raadzaam zijn je aan te melden bij de schuldhulpverlening. Zij kunnen helpen met het beheer van je budget, en maken alle inkomsten en uitgaven weer inzichtelijk. Alleen met inzicht in je budget en aanpassing van je uitgavenpatroon, kun je uit de schulden komen. Slechts 1 op de 10 mensen met forse schulden meldt zich uiteindelijk aan bij schuldhulpverlening. In 2013 waren dat 89.000 mensen.

Wanneer je verkeerde uitgavenpatroon een andere oorzaak heeft, zoals een verslaving, dan dient ook dat onderliggende probleem aangepakt te worden. Een psycholoog kan je hierbij helpen. Ook met het creëren van ruimte in je hoofd:

• Maak een overzicht van je financiële problemen. Beschrijf de invloed op je psychische gezondheid. Met ruimte in je hoofd maak je betere financiële keuzes
• Wat is de invloed van jouw psychische klachten op je financiële situatie?
• Hoe ga je om met een financiële verandering in je levenssituatie? Cognitieve gedragstherapie kan uitkomst bieden.
• Schrijf op welke instanties je zouden kunnen helpen met je geldproblemen.
• Zoek steun bij vrienden of familieleden die je vertrouwd. Wellicht begrijpen ze meer van je financiële problemen dan je denkt.