De coronapandemie is opgezet door wereldleiders en 9/11 was een inside job. Je hebt het vast wel eens gehoord. Dit zijn voorbeelden van complottheorieën. Maar waar komen deze theorieën nu eigenlijk vandaan? En waar ligt de grens tussen waanideeën en gezond wantrouwen?
Wat is een complottheorie?
Een complottheorie wordt vaak gevormd naar aanleiding van een grote en ingrijpende gebeurtenis waar eigenlijk geen duidelijke verklaring voor is, zoals bijvoorbeeld het coronavirus. Doordat er geen duidelijke verklaring is, kunnen we angstig worden. Een complottheorie zorgt ervoor dat we weten hoe we moeten handelen als de situatie zich nog een keer voordoet. We weten dan namelijk wat we in het vervolg kunnen verwachten en wat we ertegen kunnen doen. Deze theorieën gaan meestal over de media, de overheid of de wetenschap. Een voorbeeld is dat het 5G netwerk opkwam ten tijde van het coronavirus. Deze twee gebeurtenissen worden dan aan elkaar gekoppeld, zonder dat hier concreet bewijs voor iets.
Waarom ontstaat een complottheorie?
Volgens een onderzoek van Jaron Harambam zijn er een aantal redenen waarom complottheorieën ontstaan. Ten eerste heeft het geloof een minder prominente plek in de samenleving gekregen. Hierdoor is er niet meer één waarheid die vanuit de kerk wordt opgegeven. Completdenkers vullen deze leegte nu in met andere ideeën. Ten tweede is er tegenwoordig een overvloed aan media beschikbaar. We hebben elk moment van de dag toegang tot al het nieuws van de hele wereld. Hierdoor worden we sceptisch en wantrouwig over of wat geschreven wordt. Ten derde is het nu normaler om kritiek te hebben op bijvoorbeeld de overheid. We hebben meer macht en kunnen dus voor een deel beslissen wie de macht heeft in ons land. Verder komen we in aanraking met steeds meer culturen. Hierdoor kan het zijn dat we onze eigen levenswijze in twijfel trekken en we meer open staan voor andere waarheden.
Gekkies? Of gezond wantrouwen?
Vaak worden complotdenkers in de media weggezet als “gekkies”. Als tegenargument geven ze vaak dat ze niet meer kritisch mogen denken en direct als complotdenker worden weggezet. Volgens psychologisch onderzoek is het zo dat mensen een “conspiritional mindset” kunnen hebben. Deze mensen zien snel verbanden tussen dingen die eigenlijk niets met elkaar te maken hebben. Om deze reden zijn ze gevoeliger voor complottheorieën. Deze mensen geloven ook zelden in één complottheorie. Een psychologisch experiment heeft aangetoond dat mensen gekke alternatieve verklaringen interessanter vinden dan de gewone verklaringen. Toch zijn er ook voorbeelden waar complotdenkers het bij het juiste eind hebben gehad. Een voorbeeld hiervan is de klokkenluider Edward Snowden. De lijn tussen een complotdenker en een kritisch denker is dus in sommige gevallen dun.
Bronnen:
The Truth is out There: Conspiracy Culture In an Age of Epistemic Instability. J. Harambam (2017) Rotterdam: Erasmus Universiteit.
Wil je hier meer over weten of ben je op zoek naar een psycholoog? Het team van Psycholoog.nl helpt je graag verder! Neem vrijblijvend contact op met ons aanmeldteam of plan een gratis adviesgesprek in.
